რა არის სიზმარი?

ალბათ ხშირად გაგღვიძებიათ ბედნიერს და შემდეგ გული დაგწყვეტიათ, რომ ეს მხოლოდ სიზმარი იყო. ან შეშფოთებული წამოვარდნილხართ საწოლიდან და მერე გაგხარებიათ, რომ ესეც სიზმარი იყო. ან იქნებ თქვენ სულაც ის ადამიანი ხართ, ვინც ამტკიცებეს, რომ სიზმრს ვერ ხედავს.
რა არის სიზმარი, როდის და რატომ ვხედავთ მას, შეიძლება თუ არა სიზმრების კონტროლი... ამ და სხვა კითხვებზე ფიზიოლოგი, თამარ ასანიძე გვპასუხობს:
"ძილის დროს აღინიშნება პასიური და აქტიური ფაზები. ძილის სტადიები შეიძლება დავყოთ ხუთ ფაზად. ადამიანი სიზმარს მხოლოდ მეხუთე ფაზაში ხედავს, ანუ რემძილსაც (თვალების სწრაფ მოძრაობა) უწოდებენ. ამ დროს ტვინი იმდენად აქტიურია, რომ შეიძლება ღვიძილსაც კი შევადაროთ. რემძილის დროს ხმაურზე შეიძლება არ გაგეღვიძოთ, მაგრამ თუ ვინმემ თქვენი სახელი ახსენა, გაგეღვიძებათ და მთელ სიზმარს დალაგებულად მოყვებით".
იმიაზე, თუ რა არის სიზმარი, კამათობდნენ ადრე და კამათობენ ახლა, თუმცა ზუსტი, პასუხი დღემდე არ არსებობს _ "ამბობენ, რომ სიზმარი ისაა, რაზეც გვიფიქრია. ხშირად ისეთი სიზმარიც გვესიზმრება, რაზეც საერთოდ არ გვიფიქრია და არც შეიძლება რომ მოხდეს. ჩვენს ორგანიზმს, გააჩნია ბიოლოგიური საათი, რომლის დახმარებით შეიძლება განისაზღვროს მოსალოდნელი ცვლილებები და ეს ცვლილებები შეიძლება ვნახოთ რემფაზაში სიზმრის სახით".
ხშირად, სიზმარი ბუნდოვნად ან საერთოდ არ გვახსოვს. ამაში ძილის ფაზებია "დამნაშავე". ძილის თითოეული ფაზა დღე-ღამეში რამდენჯერმე მეორდება, დაძინებიდან დაახლოებით 70-90 წუთში დგება პირველი რემფაზა, ანუ მეხუთე სტადია და შემდეგ ციკლი თავიდან მეორდება. სიზმარი გვამახსოვრდება და მის მოყოლას შევძლებთ მხოლოდ ბოლო რემფაზიდან, რის შემდეგაც გაგვეღვიძა. რაც შეეხება იმ ადამიანებს, რომლებიც თითქოს საერთოდ ვერ ხედავენ სიზმრებს, როგორც ფიზიოლოგი ამბობს, ისინი სიზმრებს ბოლო ფაზაში არ ხედავენ და ადრეული რემძილის დროს ნანახი სიზმრები არ ამახსოვრდებათ _ "მათ თუ გააღვიძებ ადრეული რემძილის შემდეგ, სიზმარს მთლიანად მოყვებიან".
რაც შეეხება გავრცელებულ მოსაზრებას _ სიზმარი სულ რამდენიმე წამს გრძელდება და მხოლოდ ჩვენ გვგონია იგი ხანგრძლივი, ფიზიოლოგი არ ადასტურებს: "რემძილის ფაზა 20-25 წუთი გრძელდება და რამდენადაც ვიცი, ამ ფაზაში ვითარდება სიზმარი. იგი შეიძლება ფაზის განმავლობაშიც გაგრძელდეს. შესაძლებელია არსებობს ამასთან დაკავშირებული ახალი კვლევები და აღმოჩენებიც, რომლებიც მე ჯერ არ ვიცი".
ხშირად გვინდა, ესა თუ ის სიზმარი არ განმეორდეს ან პირიქით, მაგრამ დადასტურებულია, რომ სიზმრების კონტროლი და მით უმეტეს, შეკვეთა შეუძლებელია. ზოგჯერ გვესიზმრება ის, რაზეც მთელი დღეს ვფიქრობთ და ეს შეიძლება მივიჩნიოთ სიზმრის შეკვეთის მცდელობად. თუმცა, მთელი დღე რაღაც საკითხზე ფიქრი არ არის გარანტი, რომ სიზმარს აუცილებლად ნახავთ.
რამდენად შესაძლებელია სიზმრის დახმარებით მომავლის წინასწარმეტყველება? _ თამარ ასანიძე ამბობს, რომ ბიოლოგიური საათის დახმარებით შესაძლებელია მოსალოდნელი ცვლილებების განსაზღვრა. ჩავატარე გამოკითხვა ქუჩაში და ერთ-ერთ სოციალურ ქსელში კითხვით: `გჯერათ თუ არა სიზმრის?~ გამოვკითხე 100 ადამიანი. გამოკითხული ქალების ნახევარს სჯერა სიზმრების, ნახევარს _ არა. მამაკაცებიდან კი მხოლოდ 30%-ს სჯერა. ორივე სქესის წარმომადგენლებისგან მოვისმინე პასუხი: "მჯერა, მაგრამ რელიგია კრძალავს..."
ამ თემით თავის დროზე დაინტერესდა ზიგმუნდ ფროიდიც, რომელსაც მიაჩნდა, რომ ძილის დროს გამორთულია ცნობიერების ნებითი კონტროლი, ამიტომ სიზმრები საშუალებას გვაძლევს, შევისწავლოთ ადამიანის გაუცნობიერებელი ფსიქიკური გამოვლინებანი. კერძოდ, სიზმრებში ვლინდება ფსიქიკის ნევროზული დარღვევები, სიზმრის შინაარსი კი შეესაბამება ადამიანის გაუცნობიერებელ სურვილებს, მისწრაფებებს და მოტივებს. სიზმრის ახსნას კი ორმაგი მნიშვნელობა აქვს: საშუალება გვეძლევა გავიგოთ, რა კავშირშია სიზმარი პიროვნების სულიერ მდგომარეობასთან, მის ბიოლოგიურ ფუნქციებთან და მეორე _ შეგვიძლია გავარკვიოთ, აქვს თუ არა სიზმრის ყოველ ელემენტს თავისი "მნიშვნელობა".
სიზმარი არაერთი ადამიანის წარმატების საწინდარი გახდა, მაგალითად, აინშტაინს დღე-ღამეში 10 საათი ეძინა და ფარდობითობის თეორიის ზოგიერთი ასპექტი სწორედ ძილში აღმოაჩინა. ედგარ პო კი ლექსებს სიზმრებში ხედავდა; მოცარტი სიზმარში მოსმენილ მუსიკას ცხადში წერდა; ფედერიკო ფელინი კი ფილმების სიუჟეტს სიზმარში ქმნიდა.